جراحی رباتیک استفاده از ابزاری است که با بهره‌گیری از بازوهای رباتیک، حرکت دست جراح را بسیار دقیق به درون بدن بیمار منتقل می‌کند و تصاویر هنگام عمل را به صورت واضح و شفاف در اختیار جراح قرار می‌دهد. چیزی که پزشک را قادر به کنترل جراحی می‌کند یک اتصال اینترنتی قوی است که برای برقراری ارتباط بین پزشک و وسایل جراحی، مانیتورها و همچنین ارتباط با پزشکان با تجربه مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آنجا که در این روش پزشک با جان بیمار سر و کار دارد نمی‌توان با اینترنتی که قطع و وصل میشود، اقدام پزشکی را انجام داد. جراحی از راه دور تنها در زمان دور بودن جراح و بیمار کاربرد ندارد. یکی از بزرگترین مشکلات جراحان، لرزش بی‌اختیار دستشان است. در حال حاضر دستکش‌های خاصی ساخته شده که حرکات دست جراح را در فضای سه بعدی تشخیص می‌دهد. از میان این حرکات، لرزش تناوبی دست، فیلتر شده و مابقی حرکات به بازوی دقیقی که بر روی بدن بیمار در حال انجام عمل است، منتقل میشود. برای انجام عمل‌های دقیق تر، جراحی بر روی مدل مصنوعی و بزرگتری از اندام بیمار انجام گرفته و حرکات در مقیاس کوچکتر بر روی اندام واقعی پیاده میشود.
با وجود اینکه جراحی از راه دور فواید زیادی دارد مشکلاتی را نیز به دنبال دارد از جمله اینکه هر چه فاصله بین پزشک و بیمار زیاد شود سرعت ارتباط با تجهیزات و مانیتورها کمتر میشود و در چنین شرایطی ممکن است پزشکان درگیر یک تأخیر بیست و پنج ثانیه‌ای روی مانیتورها شوند که همین ثانیه‌های اندک در شرایطی خاص برای بیمار حکم مرگ یا زندگی را خواهد داشت. مانع اصلی برای جراحی از راه دور این است که این کار هنوز نه فقط در ایران بلکه در تمام نقاط دنیا یک تکنولوژی نوین است و می‌توان گفت هنوز جنبه فانتزی دارد که با استفاده از فناوریهای نوین بشر به توانایی انجام آن دست یافته‌است ولی همه بیماران مایل نیستند تحت چنین عملی قرار گیرند.
جراحی از راه دور یا تله سرجری نوعی عمل جراحی است که به وسیله یک جراح که دور از مریض است انجام می شود. جراح به طور فیزیکی در نزد بیمار حضور ندارد و از طریق ابزارهای ارتباطی از جمله ویدئوکنفرانس و وب کنفرانس قادر است یک عمل از راه دور را کنترل کند که استفاده از روبات جنبه ی جالب توجهی از کاربردهای روش جراحی از راه دور است.
همچنین امکان گرفتن شرح حال از بیماران از طریق ویدئو کنفرانس وجود دارد. تا غربالگری اولیه کاندیداهای عمل صورت گیرد طی عمل جراحی از راه دور، ویدئو کنفرانس می تواند جهت ارتباط برقرار کردن با یک استاد دیگر حین عمل مورد استفاده قرار گیرد یا می تواند جهت نشان دادن روش عمل به پزشکان و دانشجویان تحت عنوان یک کلاس آنلاین استفاده شود که در این صورت از حضور آنها در اتاق عمل و شلوغی ناشی از آن جلوگیری میشود.
پزشکی از راه دور که شامل استفاده از فن آوری ارتباطات از راه دور برای ارائه خدمات بهداشتی به بیماران و ارائه دهندگان در مناطق دور افتاده و با فاصله زیاد از مراکز بهداشتی است، توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) به عنوان یک روش مقرون به صرفه و عملی برای ارائه سلامت شناخته شده است. پزشکی از راه دور از نظر فناوری به دو دسته زمان واقعی یا سنکرون و ذخیره-ارسال تقسیم بندی می شود.
سیستم های تله مدیسن زمان واقعی (سنکرون)
در پزشکی از راه دور سنکرون، اطلاعات پزشکی بیمار به طور آنلاین و هم زمان با وقوع انتقال می یابد (به عنوان مثال به تجهیزات پزشکی ویدئو کنفرانس وصل می شود). این روش اجازه می دهد که نظر متخصص به صورت فوری و با کمترین فاصله زمانی با تغییر شرایط بیمار پیگیری و اجرا شود.
سیستم های تله مدیسن ذخیره و ارسال (آسنکرون)
در تله مدیسن یا پزشکی از راه دور به صورت ذخیره و ارسال، اطلاعات پزشکی بیمار دریافت و در جایی ذخیره می شود. این معمولاً برای استفاده غیر اضطراری یا در شرایطی است که حضور پزشک در زمان انتقال اطلاعات لازم نیست.
جراحی ویدئو کنفرانس به صورت "زنده"
پزشکی از راه دور به غیر از جراحی رباتیک، ویدیو کنفرانس جراحی "زنده" را با امکانات بهداشتی در خارج از کشور برای اهداف آموزشی و تبادل اطلاعات در ارتباطات پزشکی بین کشورهای مختلف ارائه می کند. انتقال تصاویر پزشکی و کنفرانس های ویدیویی زنده از طریق اینترنت به استفاده از نرم افزارها، تجهیزات و پهنای باند پر هزینه می انجامد که در نهایت تصاویر، صوت ها و ویدئو های منتقل شده از کیفیت لازم نیز برخوردار نیستند. برای غلبه بر این مشکلات، موسسات برای پخش جراحی زنده با استفاده از پهنای باند با سرعت بالا حداقل 30 مگابیت در هر خط برای اطمینان از بالا بودن کیفیت ویدئوی دیجیتال استفاده می کنند.
جهت پیگیری های بعد از عمل نیز مناسب است. در سیستم جراحی از راه دور پیشرفت های مخابراتی با تکنولوژی روباتیک ترکیب شده است جراحی .از راه دور در قالب پزشکی از راه دور قابل مطرح شدن است. با وجود جراحی از راه دور این امکان را فراهم شده است که جراحان مجرب در هر جای جهان بتوانند به نجات جان انسان ها یپردازند.
با استفاده از این تکنولوژی می توان برای انجام یک عمل جراحی مهم یک تیم از جراحان برجسته را از سرار جهان گرد هم آورد، بدون اینکه نیازی به خارج شدن آنها از محل کارشان باشد. در آموزش جراحی به دانشجویان در جهان می توان از این سیستم به عنوان یک کلاس مجازی بهره برد.
یک استاد مجرب در یک دانشگاه معتبردر نقطه از جهان می تواند بدون خروج از دفتر کار خود می مهمترین و جدید ترین تجربیات خود را در مورد یک عمل جراحی به دانشجویان جراحی در نقاط مختلف جهان تحت عنوان یک کلاس آنلاین آموزش دهد یا اینکه با استفاده از سیستم جراحی از راه دور امکان مداوای مجروحان جنگی و یا بیماران در نقاط دور افتاده به وجود آمده است.
مزایای جراحی از راه دور :
- روشی برای حذف لرزش های دست جراح است .
- تصاویر دو یا سه بعدی از منطقه جراحی تهیه می کند.
- ابتدا مناسب بودن و ایمن بودن اقدام بررسی می شود و سپس بعد از اطمینان به ابزارها دستور انجام آن کار داده می شود.
- کاهش احتمال آلودگی در طول عمل جراحی را می توان از مزیت های روش جراحی از راه دور نامید، با توجه به کاهش در تعداد زیادی از افراد در حین جراحی می باشد.این امر به نوبه خود، باعث کاهش بروز عفونت در بیماران پس از عمل است .
- همچنین کامپیوتر ورودی های اعمال شده توسط جراح را آنالیز می کند و پس از بررسی دستورات، آنها را به بازوی رباتیک اعمال می کند.
- با کمک میکروسکوپ می توان کارهای ظریف تری را که در حالت معمول امکان اجرای آنها توسط عامل انسانی وجود ندارد انجام داد به این شکل که کامپیوتر دامنه حرکات جراح را به حرکات با مقیاس کوچکتر تبدیل می کند و در نتیجه با استفاده از بازوهای رباتیکی کارهای ظریف تری انجام می گیرد. در این حالت در حین جراحی به بدن بیمار نیز آسیب کمتری وارد می شود که در نتیجه آن دوران نقاهت کوتاه تر خواهد شد.
- بهبود یافتن سریع زخمهای مربوط به شکافهای کوچک ایجاد شده به جای شکاف های بزرگ در بدن بیمار.
- در دسترس بودن جراحان خبره با قابلیتهای منحصر به فرد در مکان های دور افتاده و مناطق جنگی.
- میکروفون و هدفونی که در جراحی از راه دور استفاده می شود به جراح این اجازه را می دهد ابزار های رباتیک جراحی و دوربین ها راکنترل کند.که در نتیجه این اقدام اتاق جراحی را از پرسنلی که مسئول تنظیم کردن تجهیزات هستند بی‌نیاز می کند و به آن ها این اجازه را می دهد که وقت و توجه بیشتری را صرف بیمار کنند.
جراحی از راه دور در ایران
در ایران جراحی از راه دور در مراحل تحقیقاتی قرار دارد و دانشگاه های برتر کشور مانند دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه امیرکبیر (پلی تکنیک) در این زمینه مطالعات و تحقیقاتی را در دست اجرا دارند. در مرکز موفقیان که وابسته به دانشگاه صنعتی شریف است با همکاری محققان دانشگاه ایران به عنوان یک دانشگاه علوم پزشکی- در زمینه رباتیک پزشکی تحقیقات گسترده ای در حال انجام است.
نتیجه گیری
به کار گیری موثر پزشکی از راه دور می تواند در نهایت به نفع بیمار باشد زیرا در این صورت منابع پزشکی و فن آوری در عین کاهش هزینه ها، مراقبت از بیمار افزایش می یابد. با استفاده از جراحی از راه دور، ممکن است نیاز به جابجایی فیزیکی بیمار از یک مرکز به یک مرکز مراقبت بهداشتی دیگر کاهش یابد، زیرا تیم های جراحان برتر از سراسر جهان می توانند برای انجام یک عملیات با استفاده از سیستم های ویدئو کنفرانس یا سیستم وب کنفرانس در کنار هم قرار گیرند و هم اندیشی و مشاوره کنند. با کمبود جهانی تخصص پزشکی و پیشرفت سریع در فن آوری، زمان زیادی نمانده است تا جراحی از راه دور به یک نیاز ضروری مشترک برای مراکز بهداشتی درمانی تبدیل شود.